| |
Aker - bóstwo uosabiające ziemię jako obszar pomiędzy miejscem wschodui zachodu słońca lub pomiędzy wejściem a wyjściem z krainy podziemnej.Przeciwnik Apopa. Przedstawiany najczęściej jako para lwów odwróconychdo siebie tyłem, z których jeden spogląda na wschód, drugi na zachód,lub jako "nosiciel" barki słonecznej w nocnej części wedrówki.
Amon - ("ukryty", "utajony", "niewidzialny"), pierwotnie drugorzędnegórnoegipskie, opiekun zmarłych, bóstwo urodzaju i płodności (występujejuż w Tekstach Piramid z okresu Starego Państwa, wraz z małżonkąAmaunet), zyskał na znaczeniu po zaszczepieniu jego kultu w Tebach zaczasów X-XI dynastii; w okresie Nowego Państwa przydano mu cechysolarne i utożsamiono z Re (Amon-Re). Świątynia Amona w Karnaku jestnajwiększym egipskim zespołem sakralnym. Przedstawiany był jakobłękitny mężczyzna w wysokiej koronie z dwoma dużymi, stylizowanymipiórami barwy niebieskiej, trzymający berło i/lub znak anch; innąpostacią Amona był wąż Kematef. Istnieje także teoria olibijsko-berberyjskim pochodzeniu Amona, tym wiecej, że aman w tychnarzeczach oznaczało "wodę", a świętym zwierzęciem tego boga opróczbarana była gęś.
Anedżti - bóstwo miasta Busiris w Delcie, identyfikowane z Ozyrysem,który, jak się wydaje- przejął od niego elementy mitu oraz atrybuty.
Anti - Pierwotne bóstwo XII nomu górnoegipskiego, przedstawiane wpostaci sokoła stojącego na podstawie w kształcie półksiężyca. Czasami,jak w micie o walce Horusa z Setem, gdzie Anti występuje jakoprzewoźnik, zamiast na takiej podstawie stoi na łodzi. W TekstachPiramid nosi tytuł Pana Wschodu, jest więc bóstwem bardzo starym iniegdyś dość ważnym, z czasem sprowadzonym do roli lokalnego bóstwa.
Anubis, Inpu, Anepu, Anup - staroegipski dobry bóg nieba, ojciec i królbogów, syn Ozyrysa. W funkcji bóstwa związanego z kultem zmarłych,wcześniej aniżeli Ozyrys, występuje już od okresu Starego Państwa(czasami jako Chenty Imentiu); uczestniczył w sądzie zmarłego iopiekował się jego mumifikacją, był strażnikiem cmentarzy, bógzmarłych, cmentarzy i balsamowania zwłok. Patron mumifikacjii ibalsamistów. Opiekun podziemnych otchłanim w których lokować się miałogorące piekło; opuszczał Ziemię co 28 lat i po takim okresie na niąpowracał. To on prowadził dusze zmarłych pod sąd. Według najstarszychlegend pierwszą mumią egipską był bóg Ozyrys, którego okrutny braciszekposiekał na kawałki, a bóg Anubis poddał sobie tylko znanym boskimzabiegom mumifikacji, dzięki czemu Ozyrys zmartwychwstał. Anubis(pies-bóstwo) przedstawiany w postaci czarnego psa (nie szakala, jakpowszechnie się uważa), lub z głową psa. Utożsamiany bywał z innymbóstwem - Upuautem; jednak w przeciwieństwie do tego ostatniego -wyobrażanego jako stojący i wyprężony pies, Anubis nieantropomorficznyzawsze wyobrażany był w postawie leżącej. Szczególnie czczony wKynopolis (egip.Kasa, Mieście Psów) w środkowym Egipcie. W obrzędachmumifikacyjnych wyjątkowo ważnych osobistości kapłan przewodzącybalsamistom zakładał maskę Anubisa. Ten sam bożek w mitach greckichpojawia się jako pojazd "z piekielnym napędem", "wóz ognisty" bogaHermesa. Czasami obie nazwy Hermes i Anubis łączą się w jedną jakoHermanubis - i oznaczają właśnie rydwan boski.
Anup - bóg przewoźnik.
Apis, Hep, Hapu - zhellenizowana forma greckiego imienia Hapej lubHapi, którym określano czarnego byka z białym trójkątem naczole.Pierwotnie symbol płodności (jak wiele innych czczonych byków:Mnewis, Buchis), wtórnie Ptah wcielony w byka; łączony też z kultemOzyrysa (Serapis), od czasów XVIII dynastii również z Atumem. Apis,razem z Mnewisem symbolizowały płodność, oba święte byki wzajemnie sięodwiedzały. Bóstwo siły i płodności. Związany z kultem księżyca isłońca. Naczelnym miejscem kultu było Memfis (wyrocznia). W Sakkarzeznajduje się cmentarzysko memfickich Apisów, tzw. Serapeum.Przedstawiany jako byk niosący tarcze słoneczną z ureuszem miedzyrogami. Na sarkofagach (od Okresu Późnego) spotykamy czasamiwyobrażenie Apisa niosącego na grzbiecie mumie zmarłego.
Aton, Iten - w funkcji bóstwa solarnego (?) występuje już od okresuŚredniego Państwa ("Aton jest ciałem Re", widzialny przejaw boga Re);od czasów XVIII dynastii, a szczególnie za panowania AmenhotepaIV-Echnatona, monoteistyczny niemal stwórca wszechrzeczy, dawca życia ienergii. Władca uczynił zbudowane przez siebie miasto Achet Aton(obecnie Tell el-Amarna) nową stolicą i głównym ośrodkiem kultu.Przedstawiany jako tarcza słoneczna z promieniami w kształcie dłonitrzymającymi symbole anch (znane są sporadyczne przedstawienia Atonajako sokoła). Jedyne bóstwo w religii Amenhotepa IV Echnatona. KultAtona po upadku Amenhotepa zanikł.
Atum, Itmu - ("wypełniony", "całkowity", "kompletny"); najstarszyprabóg, bóg stwórca, przeżyje koniec świata; bóstwo którego pochodzeniejest niejasne - niektórzy badacze uważają, że jest synkretycznymwynikiem zaawansowanych, a nieznanych nam spekulacji teologicznych;uważany za stwórcę ludzi, wszechrzeczy (również samego siebie) - jakopagórek (benben) wyłoniony z oceanu i ojciec bogów. Według jednej zlegend wśród pierwotnego chaosu wylągł się on ze świetlistego jaja,miało to nastąpić w pobliżu późniejszego miasta On i dlatego stało sięcentrum kultu tego boga. Ponieważ stworzył bogów w wyniku aktu"boskiego onanizmu" (przez samozapłodnienie wypluł Szu i Tefnut), jegoręka ma mieć elementy pierwiastka żeńskiego, a nawet stanowić "osobne",żeńskie bóstwo.
Najstarszy z Wielkiej Dziewiątki bogów, bóstwo zachodzącego słońcaUtożsamiany już w czasach II dynastii z Re ( Atum-Re) jako zachodzącesłońce, przedstawiany pod wieloma postaciami, głównie jako mężczyzna zkoronami Egiptu lub ichneumon. Poświęcone mu byłu: lew, ichneumon iwąż.
Baal - w czasach Ramessydów identyfikowany byl z Setem.Byl bóstwemsyryjsko-paladyńskim, wprowadzonym do Egiptu w czasach XV||| dynastii.
Ba-neb-Dżed, Mendes - bóstwo pod postacią kozła, przez Grekówporównywane do Pana. Pierwotnie występował pod postacią barana, zczasem nadano mu ludzką postać, ale zwierzęca występowała nadalobocznie. Jako bóg płodności czczony był w egipskim mieście Mendes.Jednak kult jego nie miał charakteru lokalnego, uważany był za jedno zpotężnych prabóstw, i jako taki występuje w micie o walce Horusa zSetem. W Okresie Późnym był identyfikowany z Ozyrysem.
Bata - bóg o postaci byka, czczony w nomie kyopolitańskim obok Anubisa.�Papirus d�Orbiney� przedstawia oba bóstwa jako braci antagonistyczniedo siebie nastawionych. O samym kulcie Baty nic prawie nie wiadomo.
Benitu - były to bóstwa przedstawiane w postaci pawianów. Zamieszkiwałypierwszy krąg krainy podziemnej. Pilnowały bramy, którą otwierały tylkodla Re-Ozyrysa, gdy wstępował do Krainy Zachodniej na swej barce.
Bes - popularne bóstwo ludowe, patronujące ognisku domowemu, życiukobiety, dawca spokojnego snu; umocowane raczej w demonologii i magiiniż teologii; opiekun małżeństwa, radości i zabawy. Wyjątkowo popularnyw czasach rzymskich, czczony głównie w Abydos. Przedstawiany w postacinieforemnego śmiejącego się karła ze zwierzęcymi uszami i skórą lwa naplecach, czasami gra na bębenku (lub innych instrumentach) coodstraszało złe, nieprzyjazne duchy. Wizerunki Besa umieszczano czasamina amuletach.Odmianą Besa był demon Aha (="wojownik"), ściskający wdłoniach węże lub gazele jako zwierzęta Seta. Wyobrażenie Besaniezwykle często występowało na przedmiotach codziennego użytku oraz nakaplicach mammisi.
Buchis - bóg byk, czczony w środkowym Egipcie.
Chenti - bóstwo zmarlych przedstawiane pod postacią czarnego psa. Bylczczony w Abydos, gdzie w Okresie Arhcaicznym posiadl wlasnesanktuarium.
Chepre, Cheperu, Chepri - ("stający się") prabóstwo, czczone podpostacią skarabeusza, bóg-gnojownik; w Starym Państwie uważany zapersonifikację Atuma i jako taki uznany za stwórcę bóstw. W tekstachKsięgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemnąmoc ciągłego odradzania się. Uważano, że sam z siebie tworzy potomstwo.
Chnum, Knum, Num - ("baran"), bóg wody i katarakt, opiekun wylewównilowych, występował w postaci barana lub mężczyzny z jego głową.Początkowo lokalne bóstwo Elefantyny, zyskało popularność dziękipowszechności kultu baranów w wielu miejscowościach Górnego Egiptu;przekazy teologiczne każą uważać go za twórcę ludzi, których wytoczyłrazem ze światem na kole garncarskim. Czczone jako patron wylewówNilowych. Popularność kultu Chnuma wpłyneła na jego niejednoznacznestanowisko w panteonie; łączono go synkretycznie z wieloma bogami, np.Gebem, Ozyrysem, Re, Szu. Właśnie osobliwe, czterogłowe wyobrażeniaChnuma z Esna interpretowane są jako synkretyczne bóstwo jednoczącecechy wymienionych bogów.
Chonsu - ("wędrownik") z początku bóstwo lokalne o niezwykle pierwotnymcharakterze. Począwszy od czasów Nowego Pństwa czczone jako syn bogaAmona i bogini Mut. Dzięki połączeniu w triadę (tzw. trójcę tebańską) zrodzicami zyskał popularność jako bóstwo księżyca. Ikonograficzniepokrewny Ptahowi lub Ozyrysowi; przedstawiany z tarczą księżyca nagłowie, rzadkie są wyobrażenia Chonsu z głową sokoła lub"Chonsu-dziecko" przedstawiane niemal analogicznie do jednej z postaciHorusa - dziecka stojącego na krokodylu.
Duamutfi, Dwa-mutef - brat Hapea, Emseta i Quebhsneufa; były to bóstwa opiekujące się pogrzebem; uznawano ich za synów Horusa.
Dutes, Dżhowtej - egipska forma imienia boga Thota.
Emset, Amaste - razem z Hape, Duamutfi i Quebhsneuf był bóstwem opiekującym się pogrzebem, uznawano ich za synów Horusa.
Geb - prabóstwo kosmiczne uosabiajace ziemie; ojciec Ozyrysa, malzonekNut. Wyobrazany najczesciej wraz z Nut oraz bóstwem powietrza Szu, jakolezacy mezczyzna o ciele pokrytym roslinami.Geb - Cheb, Keb - syn Szu iTefnet, ojciec Ozyrysa, bóg Ziemi.
Gereh - bóstwo w postaci żaby. Nie są znane jego funkcje.
Hapej, Hape - bóstwo, razem z Emsetem, Duamutfijem i Quebhsneufem, opiekował się pogrzebem; uznawano ich za synów Horusa.
Hapi - bóstwo a raczej geniusz rzeki Nil; przedstawiany jako otyłymężczyzna z głową zwieńczoną kępą papirusu, bóg wylewów Nilu.
Harpokrates - grecka forma egipskiego okreslenia Hor pa hered,oznaczajacego "Horus dziecko"; postac Horusa przedstawiana jakosiedzace dziecko z kosmykiem wlosów na glowie i palcem w ustach.Zyskala na popularnosci szczególnie w okresie grecko-rzymskim.
Heh - prabóstwo z Hermopolis, uosobienie nieskończoności, którewylonilo się z praoceanu Nun, podczas powstawania świata. Jego żeńskimodpowiednikiem byla bogini Hauket. Heh- jak inne bóstwa WielkiejÓsemki- wyobrażany byl w postaci żaby, zaś Hauket w postaci wężą.
Horachte - (egip.="Horus horyzontu"); bóstwo solarne pierwotnienietozsame z Re, rychlo jednak z tym bogiem polaczone. Byl bogiem"slonca porannego"; watek Horusowy nakazywal przedstawianie go jakoczlowieka z glowa sokola.
Horus - (egip.Haru="daleki"), łacińska forma egipskiego imienia Horoznaczającego syna Ozyrysa i Izydy lub bóstwo słoneczne; prabóstwo onieznanym pochodzeniu (być może nawet jednym z aspektów Horusa byłubóstwiony wódz plemienny), jeden z najpopularniejszych bogówegipskich; dzięki popularności bóstwa-sokoła w wielu miejscowościachEgiptu jego kult rozprzestrzeniał się w sposób bezkonfliktowy.Najważniejsze bodaj bóstwo okresu pre- i wczesnodynastycznego (sokólbył hieroglifem-determinatywem pojecia "boga"); bóg nieboskłonu,światła i świata, symbol władzy królewskiej. Bóg o głębokim sercu: dałzabitemu ojcu Ozyrysowi swoje oczko do zjedzenia i ten ożył. Włączonydo kregu mitów ozyriackich stał się synem Ozyrysa i Izydy,przeciwnikiem Seta. Jednym z najwiekszych ośrodków kultu Horusa bylodolnoegipskie Edfu; utożsamiony z Re nazwany został Re-Horachte.Przedstawiano go najczęściej w postaci sokoła lub człowieka z głowąsokoła.
Ilu - "dozorcy z góry", nazwa bogów starożytnych egipcjan.
Isdes - bóstwo zmarłych występujące w postaci czarnego psa (podobniejak Anubis). Jako Pan Zachodu i sędzia w Państwie Umarłych znany jest ztekstów z czasów Średniego Państwa, później był silnie związany zThotem a nawet został z nim zidentyfikowany, stając się jedną z jegopostaci.
Kuk - prabóstwo z Hermopolis, symbolizujące ciemność. Razem ze swymżeńskim odpowiednikiem Kauket, tworzyli jedną z par Wielkiej Ósemki.Był wyobrażany w postaci żaby, Kauket zaś w postaci węża.
Min, Minu - ityfalliczny bóg Koptos; bóg urodzaju i płodności,wywodzący się z pierwotnych, fallicznych kultów górnoegipskich(Achmim). Procesje ku jego czci rozpoczynały okres żniw; pan wschodniejpustyni, stąd uważany za opiekuna drogi karawan z Koptos nad MorzeCzarne. Przedstawiany jako mumiformiczny mężczyzna z jedną rękąwzniesioną w górę (często z biczem nechacha), drugą obejmującąwzwiedzionego członka. Wiele atrybutów Mina (z wyjątkiemikonograficznej ityfalliczności) przejął Amon.
Montu - ("dziki"?), naczelne bóstwo Teb przed dominacją Amona; bóstwowojny i rzemiosła wojennego, przedstawiany jako sokół bądź mężczyzna zgłową sokoła - stąd czasami łączony z Horusem.
Nefertum - ("piękny Atum"?), drugorzędne bóstwo - pierwotnie fetyszprzedstawiany jako kwiat lotosu z którego wyrastają pióra; odgrywałpewną rolę zarówno w kręgu mitów związanych z Re, jak i "sądzieumarłych".Młodzieniec rozweselający co rano boga Ra. Uważany czasami zasyna Ptaha i Sachmet.
Nepri - bóg zboża.
Niau - "Pustka", prabóstwo z Hermopolis o postaci żaby, wraz z wężemNiaut stanowili jedną z par Wielkiej Ósemki. Nie należeli jednak dopierwotnego zestawu czterech par boskich - w późniejszych tekstachumieszczani byli na miejscu pary Tenemu i Tenemujt.
Nun, Nunu - ("wody"), bóstwo pierwotne, uosobienie "praoceanu" zktórego wyłoniła się ziemia; często utożsamiany z Ptahem lub Amonem.Przedstawiany zazwyczaj jako mężczyzna lub, lokalnie, człowiek z głowążaby.
Onuris - (egip.Anhur="przychodzący z daleka" lub "sprowadzający [coś] zdaleka"), drugorzędne bóstwo wojownicze; uważany za boga walki, wojny,także polowania. Przedstawiany jako mężczyzna w kasku ozdobionympiórami, z włócznią w ręku.
Ozyrys - (egip.Usir), lokalne bóstwo Delty, być może ubóstwionyprzywódca plemienny (z pierwotnymi atrybutami pasterskimi), zrobiłzawrotną karierę w egipskim panteonie. Wchłaniając kolejne kultyobrastał w skomplikowaną, wielowątkową symbolikę; władca zaświatów,sędzia zmarłych, symbol wegetacji, odradzającej się przyrody, siłnatury ("Ozyrys zbożowy" - odciśnięta z mułu zmieszanego z ziarnamizbóż "kiełkująca" figura Ozyrysa), wreszcie nawet bóstwo Nilu,księżyca, nieba, słońca.
Jego imię jest niejasne - według zapisu hieroglificznego oznacza"siedzibę oka" (?). Wedle najpopularniejszych wątków teologiiheliopolitańskiej był synem Nut i Geba, ojcem Horusa, bratem (i mężem)Izydy oraz Seta. W walce o władanie Egiptem (a więc pogłospredynastycznych walk plemiennych) zabity przez Seta i poćwiartowany na14 kawałków a potem wrzucony do Nilu. Z polecenia boga słońca Reszakalogłowy bóg Anubis (po egipsku Anup) zabalsamował zwłoki, a Izydaprzy pomocy zaklęć magicznych przywróciła swego męża do życia, nie naziemi, lecz w Państwie Umarłych.
Egipcjanie wyobrażali je sobie m.in. jako pola, zwane "polami trzcin",kiedy indziej "polami pokarmów". Zmarły po śmierci miał się udawać nasąd sprawowany przez 42 sędziów w obecności Ozyrysa; w czasie sąduserce zmarłego było ważone. Wyrok sądu pośmiertnego nie był jednakzależny od ziemskich uczynków: zmarłemu bowiem do trumny wkładano zbiórzaklęć, przypowieści, hymnów, modlitw i formuł magicznych, które dziśnazywamy ogólnie Księgą Umarłych. Dzięki niej zmarły osiągał moc nadbogami i innymi bytami zaświatowymi, a także nad sędziami pośmiertnymii sam stawał się Ozyrysem. W tych warunkach sąd pośmiertny i ważenieserca stawało się czczą formalnością. Człowiek, którego nie było staćma kupno Księgi Umarłych, umierał tzw. drugą - wieczną śmiercią. Bogiemzmarłych stał się jednoznacznie dopiero za V dynastii - ten jego aspektulegał z czasem "demokratyzacji": pierwotnie jedynie władcy, odŚredniego Państwa już każdy Egipcjanin po śmierci miał prawo nazwać się"Ozyrysem".
Przedstawiany w postaci mumii władcy z koroną atef na głowie, w rękachtrzymał berło (heka) i bicz (nechacha); głównym ośrodkiem kultu byłoAbydos. Nie do końca zinterpretowane są także niektóre fetysze Ozyrysa,na przykład będące w czasach dynastycznych znakami nomów; na drzewcuzatknięty jest stożkowaty przedmiot (kołpak? prawzgórek? relikwiarz?pleciony ul??) zwieńczony długimi piórami. Zapewne istotne znaczeniefetysza było nieznane już nawet Egipcjanom od schyłku Starego Państwa.
Ptah - wieloaspektowe prabóstwo pochodzenia memfickiego; uznany zastworzyciela i patrona wszelkiej działalności kreatywnej (a więcpisarzy, artystów, rzemieślników). Synkretycznie łączył się w różnychokresach z różnymi bogami, np. jako "Ptah-Sokar-Ozyrys" był bóstwemzmarłych; wiele bóstw zachowując nawet swą tożsamość uważanych było za"uosobienie" Ptaha (np.byk Apis). Przedstawiano go z reguły jakołysego, mumimorficznego mężczyznę z berłem, na postumencie.
Re, Ra - ("słońce"), uniwersalne prabóstwo solarne, bóg "wszystkiego"(stąd utożsamiany niemal automatycznie z Atumem), uosaobiene ładu iporządku wszechświatowego; jako taki uważany za ojca Maat. O ile co dointerpretacji dziennej wędrówki Re po nieboskłonie była zgodność(słońce żegluje w łodzi), o tyle kontrowersje teologiczne były wokółnocnych losów Re; miał być połykany przez Nut, która nazajutrz goponownie rodziła, lub też odbywał podróż po krainie podziemnej (stądrola Re w kultach zmarłych). Ważnym epizodem kultu był także mit oodwiecznej walce jaką toczy słońce, czyli Re, z ciemnością i złem,czyli wężem nazywanym Apop; zwyciężony o poranku Apop krwawi, a jegokrew zabarwia niebo o świcie na czerwono. Re przedstawiano zazwyczajjako mężczyznę ze słoneczną tarczą na głowie.
Renenutet - bóstwo mające pod swoją pieczą żniwa i płody ziemi.
Serapis, Sarapis, Serapeum - (od egip.Usir-Hapi), bóg zbawiciel, patronszczęścia, dawca snów wieszczych. Synkretyczne, późnoegipskie bóstwo (ocharakterze m.in. lunarnym) powstałe z połączenia aspektów kultuOzyrysa i Ptaha-Apisa; czczone najbardziej w okresie hellenistycznym,zyskało wielką popularność i zostało "wyeksportowane" poza rdzennyEgipt, zyskując popularność w całym świecie hellenistycznym. Jegoprzedstawienia były już zupełnie nieegipskie w stylu: Serapis byłbrodatym, na grecką modłę wyobrażonym mężczyzną zazwyczaj z koszem nagłowie i psem Cerberem u nóg. Świątynie Serapisa, zwane Serapeami,mieściły się w wielu miastach - najsłynniejsze było SerapeumAleksandryjskie, natomiast Serapeum memfickie, odkryte przez A.Mariettezawiera m.in. nekropolę świętych byków.
Set, Setech, Setesz, Sutech - (nazywany także Neszeni="chmura burzowa",Keri="wiatr?", Nemhem="piorun"); bóg zła, piorunów i trzęsienia ziemi.Pierwotnie górnoegipskie prabóstwo którego kult rozpowszechniony był nawielu obszarach Egiptu; miał, paradoksalnie, dobre i złe aspekty - jakobrat i zabójca Ozyrysa otaczany był kultem negatywnym (to, wedługniektórych teorii, echo przegrania walk o zjednoczenie Egiptu przeztzw. konfederację Seta - predynastyczny organizm państwowy południowegoEgiptu - z Deltą - czyli czcicielami Ozyrysa i Horusa), jednakże Setpatronował także, jako bóstwo bustyni i "obcych ziem", różnym dalekimwyprawom i karawanowym szlakom. W pewnych okresach dziejów Egiptuzyskiwał nawet pozycję opiekuna dynastii. Seta wyobrażano w postaci niezidentyfikowanego jednoznacznie zwierzęcia (antylopa? osioł?).
Sobek, Sukhos - bóstwo związane z obszarami położonymi nad zbiornikamiwodnymi i uosabiane przez krokodyla; bóg-krokodyl nosił zresztą różneimiona i miał różną teologię. Bóg użyźniający pod postacią krokodyla,bóg przyrody. Uznawany m.in. za pana wód, stwórcę świata, zyskał napopularności w okresie hellenistycznym, kiedy to krokodylowi przydanogłowę sokoła i nazwano Soknopaios.
Sokar - bóstwo związane z kultem zmarłych, kultami pustynnymi a takżekosmicznymi; pierwotnie lokalne bóstwo nekropoli (stąd nazwa"Sakkara"), łączone synkretycznie z bogami mumiformicznymi(Ptah-Sokar-Ozyrys) i przedstawiane jako mumia (czasem z głową sokoła)lub sokół.
Szu, Szow - bóstwo uosabiające powietrze, rozumiane jako przestrzeńpomiędzy niebem a ziemią; czasami czczony także jako "jasność lub"słoneczny blask". Bóg świetlanej atmosfery i powietrza. W teologiiheliopolitańskiej bóstwo kosmiczne, małżonek Tefnut. Przedstawiany jako(z rzadka lwiogłowy) mężczyzna, na uniesionych rękach podtrzymującyniebiosa (Nut).
Tot, Thot - (egip.Dżehuti), prabóstwo kosmiczne z Delty, bóg mądrości,uosobienie księżyca oraz czasu; uznawany także za patrona pisarzy iuczonych. Głównym miejscem kultowym było Chemenu (Aszmunein), gdzieczczono go pod postacią ibisa i pawiana; tam także nekropola świętychzwierząt. W mitologii ozyriańskiej pełnił rolę negocjatora skłóconychbogów i pielęgniarza rannych. Czasami przydawano mu za małżonkę boginięSeszat. Kult Tota, popularny także wśród Greków (utożsamiono go zHermesem), przetrwał czasy starożytne, i jako Hermes-Trismegistos stałsię patronem wiedzy tajemnej, alchemii i magii.
Upuaut, Wepwaut, Wepwawet - (egip."otwierający drogi"), lokalne bóstwogórnoegipskie, przedstawiane pod postacią wilka albo psa pustynnego;związany z kultami pośmiertnymi, nigdy jednak nie został utożsamiony zAnubisem.
Boginie
Amaunet - bogini wiatru północnego, żona Amona. Jedno z ośmiu pierwotnych bóstw lub boskich sił znanych jako Ogdoada.
Anat - waleczna bogini pochodzenia kananejskiego czczona była wEgipcie od czasów Nowego Państwa. W mitologii egipskiej Anat jest córkąsłonecznego bóstwa Ra. Przedstawiano ją z tarczą, włócznią i toporem,opiekunka zaprzęgów rydwanów. Jako wojowniczka posiadała świątynię wTanis. Anat była też boginią krów.
Astate - bogini kananejska. W Egipcie uważano ją zaboginię-wojowniczkę. Byla córką boga Re, a jej mężem byl Baal, z którymto miala świątynię w Memfis. Razem z Anat byla opiekunką zaprzęgówrydwanów.
Bastet - ("Ta, która jest z Bast=Bubastis") początkowo prowincjonalnebóstwo opiekuńcze, zyskuje na popularności od Średniego Państwa.Przedstawiana jako kotka lub (wcześniej) lwica, pierwotnie zapewnezwiązana z kultami wojowniczymi (nazywana była "matką boga bitwy") - zczasem "łagodniała" i od Nowego Państwa była patronką radości, zabawy,wojny, maści, uciechy i seksu. Kojarzona także z Mut, Sachmet, Tefnut iHathor.
Buto - bogini północy.
Hathor - właściwie Hat-Hor czyli "dom Horusa", "zamek Horusa"; lokalnyfetysz dolnoegipski z biegiem czasu przekształcil się, m.in. wskutekekspansywnego wchłaniania wielu bóstw lokalnych, w jedno znajpopularniejszych bóstw żeńskich; w swoich najważniejszych funkcjachbogini niebios, rodząca słoneczną tarczę. Uważana także za małżonkęHorusa, łączona w teologicznych spekulacjach z wieloma innymiboginiami: Izyda, Sachmet, Maat i Bastet, w koncu nawet z Afrodyta.Najczesciej przedstawiana jako krowa lub kobieta z głową krowy i tarcząsłoneczną pomiedzy rogami,uważana za boginię miłości, tańca, radości,zmarłych, nieba, później bóstwo zabawy, muzyki, dobrych urodzin,opiekunka kobiet. W Tebach była boginią zmarłych; patronką obcych ziem.W dobie Nowego Państwa siedem Hat-Hor było boginiami przeznaczenia,ustalającymi losy człowieka w dniu jego urodzin. Ważnym jej atrybutem,lub wręcz emblematem, był muzyczny instrument - sistrum. Hathornazywana była także "okiem slonecznym"; czczona glównie w Denderze,gdzie jej kultowym fetyszem byl slup zwienczony kobieca glowa z krowimiuszami.
Heket - bogini w postaci żaby, pomocna kobietom przy rozwiązaniu.
Hesat - bogini występująca pod postacią białej krowy, czczona jakowcielenie Izydy w mieście Afih, gdzie uważano ją za matkę Anubisa.
Izyda, Aset, Eset, Izys - ("tron"), pani słów czarodziejskich; córkaGeba i Nut, siostra i żona Ozyrysa,matka Horusa, personifikacja tronukrólewskiego (przedstawiana z tronem na głowie). Bogini opiekuńcza imacierzyńska, szukała po całym świecie 14 kawałków męża, aż znalazła.Czczona początkowo jako wzorcowa żona i matka, później jako boginiwszelkiej siły twórczej, pani świata zmarłych (misteria). Władczyninieba i ziemi, początkowo bogini - personifikacja tronu faraona;patronka magii.Bogini której kult w Dolnym Egipcie udokumentowany jest od czasówwczesnodynastycznych; związana z kręgiem ozyriackim. Czczona głównie wFile, lecz takze na terenie calego Egiptu; podobnie jak inne bóstważenskie utożsamiana w różnych okresach z innymi boginiami: Hathor,Bastet, Sachmet, także z Demeter (w okresie hellenistycznym) i Astarte.Formy kultu Izydy przetrwały nie tylko kres cywilizacji egipskiej, alei całą starożytność; Bardzo popularna w Rzymie, przetrwała w różnychaspektach i odmianach (ikonografia) nawet do czasów renesansu.Przedstawiana jako kobieta, często z tarczą słoneczną pomiędzy krowimirogami na głowie lub z hieroglifem w postaci tronu, który był jejimieniem. Popularne były brązowe figurki Izydy z małym Horusem nakolanach; też z berłem w dłoni lub znakiem anch, symbolem życia.
Kudszu, Kadesz - bogini zdrowia, małżonka boga płodności Mina. Jakobóstwo pochodzenia syryjskiego Kudszu była czasami utożsamiana zHathor. Przedstawiano ją nagą z kwiatami lotosu i wężami, stojącą nagrzbiecie lwa.
Maat - ("prawda"), bogini uważana za córkę Re; uosobienie prawdy,sprawiedliwości, ładu - tak wszechświatowego, jak i społecznego,państwowego. Pełniła niezwykle ważną rolę podczas sądu Ozyrysa. Czczonaod Starego Państwa, w wielu miejscach; przedstawiana jako siedząca(rzadziej stojąca) kobieta ze strusim piórem na głowie.
Meresger - bogini-wąż mieszkająca na szczycie góry, strzegąca grobowcówkrólewskich w Tebach (dzisiejszy Luksor). Była bóstwem łaskawym, choćmiała moc leczenia chorób, ale na grzeszników mogła je zsyłać.
Mut - (imię tożsame fonetycznie z wyrazem "matka", nie jest jednakjasne, czy tak należy je tłumaczyć?), lokalna bogini górnoegipskanotowana od Średniego Państwa; znaczenie jej wzrosło wraz z Amonem,którego miała być, według mitów tebańskich, małżonką - nosiła wówczasimię Amaunet. Przedstawiana jako kobieta w "sępiej czapce", zazwyczaj zkoronami Egiptu.
Naunet - naczelne bóstwo uosabiające pierwotne wody. Naunet wraz zeswym męskim odpowiednikiem Nun wchodziła w skład Ogdoady, grupy ośmiubóstw uosabiających siły chaosu.
Nebrot - bogini zmarłych.
Nechbet, Nekhbet - bogini-patronka Górnego Egiptu (odpowiadała więcdolnoegipskiej Wadżet), patronka królewskiej władzy; przedstawiana jakosęp lub kobieta w "sępiej czapce" (podobnie jak tebańska Mut).
Neftyda - (egip.Nebet het="pani pałacu"), drugorzędna bogini którazawdzięcza swą popularność udziałowi w micie ozyriańskim (opłakiwałaśmierć Ozyrysa); według różnych tradycji - siostra Izydy lub matkaAnubisa. Córka Geba i Nut, małżonka Seta. Przedstawiana jako kobieta zhieroglificznym zapisem swego imienia na głowie.
Neit - (egip.Net), prahistoryczny fetysz militarny - dwie skrzyżowanestrzały na tarczy; lokalna, wojownicza bogini w Delcie (Sais), z czasemzyskała na popularności (apogeum to XXVI dynastia saicka; Grecyporównywali ją z Ateną). Przedstawiana również jako kobieta z łukiem istrzałami. Neit była także czasami uważana za opiekunkę zmarłych;wprawdzie interpretowanie umieszczania w najdawniejszych czasach strzałi łuku wokół zwłok byłoby zbyt daleko posuniętą dywagacją na tematkultu Neit, lecz już w czasach historycznych jest określana także jakopatronka tkactwa (!) i jako taka ofiarowuje bandaże i całuny dozabezpieczania mu zycia po smierci.
|
|