|
Spośród wielkiej ilości bóstw w mitologii rzymskiej wyróżniano takie, które uzyskały znaczenie dla całej gminy. Rzymianie byli w stałym kontakcie z innymi narodami. Zapożyczali również niektóre wyobrażenia religijne i sami wpływali na religie swoich sąsiadów.
Jowisz, Mars, Kwirynus
Stosunkowo wcześnie w mitologii rzymskiej wystąpiła trójca: Jowisz, Mars, Kwirynus. Jowisza czcili prawie wszyscy, jako bóstwo nieba. Wiązało się z nim także wyobrażenie o najwyższym bóstwie – ojcu bogów. Do jego imienia dodano potem przydomek „pater”, a pod wpływem Etrusków przekształcił się on w najwyższe bóstwo. Jego imieniu towarzyszyły określenia – „Największy” i „Najlepszy”.
Mars był bogiem wojny. Opiekunem i źródłem potęgi rzymskiej. W odległych czasach uważany był także za bóstwo pól – geniusza roślinności wiosennej. Kwirynus był jego sobowtórem.
Boginie w mitologii rzymskiej
Jednym z najbardziej poważanych i najszerzej rozprzestrzenionych kultów na Palatynie, był kult bogini Westy. W mitologii rzymskiej była ona opiekunką i obrończynią domowego ogniska. Zapożyczenia bogiń z wyobrażeń religijnych innych ludów następują dosyć wcześnie. Jako jedną z pierwszych zaczynają Rzymianie czcić latyńską boginię Dianę – opiekunkę kobiet, boginię księżyca, a także odradzającej się, co roku roślinności.
Natomiast stosunkowo późno zaczęto czcić inną latyńska boginię - Wenerę – opiekunkę sadów i ogrodów, a jednocześnie bóstwo obfitości i rozkwitu przyrody.
Świątynia Jowisza, Junony i Minerwy
Ważnym wydarzeniem w dziejach religii rzymskiej było wzniesienie na Kapitolu świątyni poświęconej trójcy: Jowiszowi, Junonie i Minerwie. Budowę tej świątyni wzniesiono według wzorów etruskich. Tradycja przypisuje ja Tarkwiniuszom i w religii rzymskiej jest to moment, od kiedy zaczynają się pojawiać wizerunki bogów.
Junona z początku była także prastarą boginią italską, uważana za geniusza opiekuńczego kobiet. Przyjęli ja Etruskowie pod imieniem Uni. Wróciwszy zaś do Rzymu stała się Junona jedną z najważniejszych bogiń.
Minerwa także była jedna z bogiń italskich, zapożyczonych przez Etrusków. W Rzymie czczona była jako opiekunka rzemiosła.
Inne bóstwa rzymskie
Wraz z trójca kapitolińską przeszedł do rzymian od Etrusków kult innych bóstw. Niektóre z nich początkowo były patronami poszczególnych rodów etruskich, a dopiero później zdobyły powszechne uznanie.
Saturn na ten przykład początkowo czczony był tylko przez etruski ród Satriuszów. Z czasem jego kult przyjął się ogólnie. Rzymianie czcili go jako bóstwo zasiewów. Saturn pierwszy dał ludziom pożywienie i początkowo rządził światem, czasy jego były złotym wiekiem dla ludzi. Podczas uroczystości ku czci Saturna wszyscy stawali się sobie równie. Nie było panów, ani sług, ani niewolników.
Wulkan był czczony początkowo w rodzie Velcha. W Rzymie był bóstwem ognia, odpowiedzialnym za rzemiosło kowalskie. Traktowano go, jako opiekuna wszystkich kowali.
Wpływ religii greckiej
Od Etrusków Rzymianie zapożyczyli rytuał i swoisty system przesądów i wróżb. Lecz już we wczesnej epoce wpływ na Rzym wywierały również greckie wyobrażenia religijne. Zapożyczono je z greckich miast Kampanii. Wyobrażenia greckie o bóstwach wiązały się z łacińskimi nazwami.
Cererę utożsamiano z grecką Demeter. Przeobraziła się ona w boginie świata roślinnego, roślinnego poza tym w boginie zmarłych. Greckiego boga winnej latorośli, wina i wesołości – Dionizosa – zaczęto nazywać Liberem, a grecka Kora – córka Demeter – przekształciła się w Liberę.
Trójca – Lcecera, Liber i Libera – czczona była według obrządku greckiego. Były to bóstwa plebejskie. Natomiast świątynie trójcy kapitolińskiej i Westy były patrycjuszowskimi ośrodkami kultu.
Od Greków przechodził do Rzymu kult Apollona, Hermesa – zwanego w Rzymie Merkurym – i innych bóstw.
Stosunek Rzymian do bogów
Panteon rzymski nie pozostawał zamknięty. Rzymianie przyjmowali chętnie również innych bogów. Niejednokrotnie też, na przykład podczas prowadzenia wojen, Rzymianie próbowali się dowiedzieć, do jakich bóstw modlą się ich przeciwnicy, ażeby przeciągnąć te bóstwa
na swoja stronę.
Szereg świątyń budowano, aby czcić bogów związanych z życiem społecznym i rodzinnym, czcią zmarłych, kalendarzem rolniczym. Pojawiły się też czasem święta związane z wojskiem, rozmaitymi rzemiosłami, kupcami czy też żeglarzami.
Jednak stosunek Rzymian do bogów znacznie odbiegał od tego, jaki prezentowały inne ludy. Dla Rzymian bogowie byli istotami, stojącymi ponad zwykłymi ludźmi, dlatego tez nigdy nie próbowali sprowadzać człowieka do roli boga, a wręcz traktowali swoje bóstwa z wielkim dystansem.
W przeciwieństwie do Greków Rzymianie nie zamykali się na nowości. Ich Panteon był zawsze otwarty. Chętnie przyjmowano bogów z innych kultur. Bywało nawet, że czasem podczas wojny wojownicy rzymscy modlili się do tych samych bóstw co ich przeciwnicy po to aby zyskać u niech przychylność i przeciągnąć je na swoją stronę.
Religia była dla Rzymian czymś bardzo ważnym ale daleko im było do religijności pojmowanej tak jak dziś. Nie znano wtedy pojęcia zbawienia, zatem nie troszczono się o nie. Religia nie wyznaczała zasad moralnych, nie wyjaśniała pojęć dobra i zła. Służyła za to często polityce. W tym świetle przedmiotem jej troski była republika a nie jeden człowiek. Za najważniejszą powinność ludzi uznawano terminowe składanie ofiar i odprawianie rytuałów co zapewniało dobrobyt państwu, a także powstrzymywało bogów przed straszliwym gniewem.
Pomimo tego wszystkiego bogowie rzymscy nie byli wystawiani na taki piedestał jak w Grecji. Śmiano się z nich i nikt nie widział w tym nic gorszącego. Komediopisarze w Rzymie często żartowali z bogów. Oficjalny i zaakceptowany przez państwo jako wspólny system wierzeń był kult wyrastający z mitologii greckiej oraz tradycji rzymskiej. Ta ostatnia była jednak bardzo odmienna od greckiej. Stąpający mocno po ziemi Rzymianie nie stworzyli nawet własnej mitologii. Ich bóstwa były nijakie i często bezradne. W przeciwieństwie do boskiej rodziny greckiej, bóstwa rzymskie nie łączyły żadne więzi. Początkowo były także bezimienne. Nie posiadały żadnych legend. Te wszystkie czynniki sprawiły, że Rzymianie byli postrzegani w starożytności jako najpobożniejszy z narodów. Nawet Grecy po cichu ich podziwiali, ponieważ bogowie rzymscy nie uczestniczyli w żadnych wydarzeniach mogących uwłaczać ich godności.
Zanim jednak Rzymianie przejęli mitologię od Greków czerpali garściami z wierzeń innego ludu. Byli nimi Etruskowie.
Również praktyki religijnie znacznie różniły się od Greckich. Pomimo istnienia jednolitego systemu wierzeń pozwalano na czczenie własnych bóstw na tyle na ile nie przeszkadzało to innym obywatelom i oczywiście pod warunkiem, że człowiek uczestniczący w takich praktykach wyznawał także oficjalną religię. W taki oto sposób chłopi kultywowali sięgający dawnych czasów kult bóstw natury, a mieszkańcy miast często szukali nowinek religijnych. Warstwa wykształconych przejmowała wierzenia Greków oraz przewodniczyła obrzędom religijnym.
Dla całego kraju wspólny był kult bóstw związanych z rodziną. W typowych dla życia człowieka sytuacjach takich jak: narodziny, zawarcie małżeństwa, choroba czy śmierć całe rodziny składały ofiary bóstwom związanym z domem. Praktycznie każdy dom wyposażony był w kapliczkę. Znajdowały się one także na ulicach.
Największą wagę w religii przywiązywano do obrzędów religijnych. Zwracano uwagę na to jak czcić bóstwa i jakiej pomocy można w zamian za to oczekiwać. Rzymianie odpracowali doskonale prosperujący system obrzędów i ofiar, a całe ich życie podporządkowane było tym uroczystościom. Przeciętny Rzymianin postrzegał bowiem bogów jako protektorów, których prawa należy respektować i stosować się do nich.
Religia była także ściśle podległa urzędowym formalnościom. W specjalnie przygotowanych księgach spisywano modlitwy na każdą okazję czy sytuację. Obowiązki narzucone przez księgi wypełniano niezwykle skrupulatnie. Wierzono bowiem, że przeoczenie najmniejszego szczegółu może zakończyć niepowodzeniem całą ceremonię.
Rzymianie byli niezwykle pobożni trwożyli się, że nie dopełniają obowiązków względem bogów. Stąd powtarzane wielokrotnie ceremonie - najmniejszy błąd, niepotrzebny ruch czy pomyłka powodowało zaczynanie całego obrzędu od początku. Nieraz powtarzano go nawet trzydzieści razy, aż uznano, że wypadł wystarczająco dobrze. Odmawiając modły kapłan musiał być skoncentrowany ponieważ nie mógł niczego pominąć ani przekręcić. Stąd też kapłan nie czytał ale powtarzał za czytającym modlitwy. Osoba odpowiedzialna za czytanie miała także pomocnika, który sprawdzał czy wszystko wykonywane jest poprawnie i zgodnie z rytuałem. Dodatkową pomocą był sługa kapłański, którego zadaniem było dopilnowanie aby zgromadzeni na uroczystości ludzie zachowywali milczenie. Całej ceremonii towarzyszyło dęcie w trąby tak aby zgromadzeni nie słyszeli nic innego poza słowami modlitwy.
Najważniejsi bogowie i boginie Rzymu
AMOR, KUPIDO - bożek miłości i pożądania. Był dzieckiem Wenus. Utożsamiano go z greckim Erosem.
ANNA PERENNA - wiekowa bogini roku i długiego życia. Była żoną boga rzeki Ninicjusza.
BELLONA - staroitalska bogini wojny. Była żoną lub siostrą Marsa.
CERERA,CERES - bogini urodzajów i pór roku. Jej greckim odpowiednikiem była Demeter. Ceres miała córkę Prozerpinę.
DIANA - bogini życia na ziemi. Odpowiednik greckiej Artemidy. Opiekunka księżyca, narodzin i łowów.
DIS, DIS PATER - bóg świata podziemnego. Opiekun bogactw ziemi. Odpowiednik greckiego Hadesa.
FAUN - bóg pól i lasów, opiekun trzód, posiadał dar wieszczenia. Odpowiednik greckiego Pana.
FAUNA - bóstwo płodności i urodzaju. Była czczona wyłącznie przez kobiety. Siostra i żona Fauna.
FLORA - bogini wiosny i kwiatów. Była żoną Zefira.
JANUS - bóg bram. Opiekun domów i miast oraz wszelkiego początku.
JOWISZ, JUPITER - najważniejszy z bogów. Odpowiednik greckiego Zeusa. Bóg nieba i światła, pogody i wszelkich zjawisk przyrody. Jego była Junona.
JUNONA - odpowiedniczka greckiej Hery. Była boginią małżeństw i rodzin, dziewcząt, kobiet i rodzących matek. Była żoną Jowisza.
JUTURNA - bogini źródeł.
JUWENTA - bogini młodości. Odpowiednik greckiej bogini Hebe.
LIBER PATER - bóg urodzajów i winnej latorośli. Odpowiednik greckiego boga wina Dionizosa.
LIBITINA - bogini śmierci, patronka obrzędów pogrzebowych.
LUNA - bogini księżyca. Odpowiednik greckiej Selene.
MARS - bóg wojny, utożsamiany z greckim Aresem.
MERKURY - bóg handlu i zysku. Był opiekunem handlarzy. Odpowiednik greckiego Hremesa.
MINERWA - bogini mądrości, opiekunka rzemiosł, sztuki i literatury. Odpowiednik greckiej Ateny.
NEPTUN - bóg chmur, deszczu i wód. Zamieszkiwał w morzu. Odpowiednik greckiego Posejdona. Przedstawiano go z trójzębem w ręku.
OPS - bogini obfitości. Była żoną Saturna. Odpowiednik greckiej Rei.
ORKUS - kolejny bóg świata zmarłych. Odpowiednik Hadesa..
PALES - bóg pasterzy i opiekun trzód.
SATURN - bóg rolnictwa i zasiewów. Utożsamiany z greckim Kronosem.
SILWANUS - bóg pól i lasów, opiekun zwierzyny i trzody. Czczony razem z Faunem.
TERMINUS - bóg granic państwowych i prywatnych miedz.
WENUS - bogini wiosny, roślinności i warzyw oraz piękna. Urodziła Amora - bożka miłości. Odpowiednik greckiej Afrodyty.
WESTA - bogini ogniska domowego oraz życia rodzinnego.
WULKAN - bóg ognia, pożarów i rzemiosł metalurgicznych. Odpowiednik greckiego Hefajstosa.
|